Bigowanie (niem. – zginanie) – proces introligatorski polegający na ułatwieniu zginania materiału w określonym i zamierzonym miejscu. Bigowanie oznacza wykonywanie na papierze lub kartonie specjalnych wgnieceń. Wgniecenia te mają za zadanie ułatwienie, a właściwie umożliwienie, odpowiedniego zgięcia kartonu lub kartki
Podział
Pełny proces bigowania składa się z dwóch etapów:
Zmiana geometrii lub struktury materiału w miejscu bigowania:
Naruszenie struktury materiału sprowadza się do miejscowego zniszczenia połączeń materiału i następnie osłabienia wytrzymałości materiału w miejscu bigowania. Ten sposób realizowany jest poprzez proces rycowania lub perforowania. Rozróżnia się perforowanie odcinkowe oraz otworkowe. Ważną cechą powyższego procesu w bigowaniu jest znaczące osłabienie wytrzymałości materiału.
Zmiana geometrii materiału w miejscu bigowania. Do tej grupy procesów bigowania zaliczane są między innymi przegniatanie wypukłe (przegniatanie dwustronne) i wklęsłe (przegniatanie jednostronne) oraz wybicie.
Przegniatanie wypukłe polega na geometrycznym przemieszczeniu materiału w miejscu bigowania (w którym zachodzi zginanie), w którym skupia się moment zginający materiał.
Przeginanie wklęsłe ma miejsce w materiałach włóknistych, np. papier. Następuje zniszczenie części połączeń pomiędzy warstwami materiału, co znacznie zmniejsza sztywność materiału (odporność na zginanie). Zerwanie połączeń między warstwami w materiale włóknistym następuje w wyniku wytworzenia łuku o coraz to większym promieniu, a więc następuje wydłużanie względem poszczególnych warstw, które powoduje zerwanie połączeń między tymi warstwami.
Zerwane części połączeń w strukturze materiału. Wyróżnia się dwa rodzaje tego procesu:
Miejscowe sprasowanie struktury materiału, co powoduje zmniejszenie grubości materiału w tym samym miejscu, a więc zmniejszenie sztywności materiału.
Wybicie materiału stosowane jest w grubych wytworach papierniczych. Realizowane jest za pomocą rolek bigujących, a polega ono na przemieszczeniu względem siebie płaszczyzny materiału na odcinku miejsca bigowania.
Końcowym etapem bigowania jest zginanie, mające na celu zniszczenie części połączeń, aby zmniejszyć sztywność w miejscu zginania (w miejscu bigu).
Narzędzia
Bigowanie bez niszczenia struktury materiału wykonuje się przy pomocy noży bigujących o profilu ostrza zaokrąglonego – jest to płaska taśma stalowa, której promień zaokrąglenia wynosi połowę jej grubości.
Perforowanie z niszczeniem struktury materiału jest realizowane w przypadku perforowania otworkowego za pomocą listwy z igłami, a w przypadku odcinkowego przekrawania za pomocą noża o nieciągłym ostrzu.
Nadkrawanie polega na cięciu materiału za pomocą noża krążkowego listwy nożowej na niepełnej grubości materiału.
Dobór sposobu bigowania zależy od tego czy można dopuścić do zmiany wytrzymałości materiału.
Bigowania można dokonywać za pomocą:
noży bigujących umieszczonych w wykrojnikach dwu- lub wielozabiegowych,
listew perforujących,
układu rolek,
noży krążkowych,
noży przekrawających,
noży perforujących (noży odcinkowych).
Terminologia
Potocznie miejsca, w których dokonano jeden z powyżej omawianych procesów, nazywa się ogólnie bigiem, gdyż polska nazwa przegniatanie nie ujmuje pozostałych procesów ułatwiających zginanie materiału. Mankamentem terminu bigowanie jest to, że jest ono obce osobom spoza kręgu specjalistów zajmujących się tymi procesami. Ponieważ pozostałe sposoby bigowania posiadają nazwy własne i są one nazwami jednoznacznie określającymi ten proces tj. nadkrawanie, rycowanie lub perforowanie, dlatego proponowaną jak i funkcjonującą nazwą do pozostałych procesów są wyrazy: przegniatane jednostronne lub dwustronne.
Jakie narzędzia służą do bigowania?
Bigowanie, w odróżnieniu od falcowania, dotyczy zginania grubych papierów i tektury. Mogą z nich powstać kartony, zaproszenia lub ulotki. Rodzaj wykorzystywanych narzędzi zależy od rodzaju bigowania. Jeśli nie dochodzi do zniszczenia struktury papieru, stosowane są specjalne noże, przypominające stalową taśmę. W przypadku, kiedy papier lub tektura ma być perforowana w linii zagięcia używa się listwy, na której umieszczone są igły lub noża z ostrzem przerywanym. Miejsce, w którym materiał ma się łamać można również zaznaczyć krążkowym nożem. Dochodzi wówczas do nadkrawania papieru.
Jeśli materiał może zmienić swoją wytrzymałość, wykorzystuje się inne maszyny. Szczególnie większe formaty wymagają zaawansowanych urządzeń. W profesjonalnych firmach poligraficznych wykonuje się bigowanie do formatu B1 Papier, karton lub tektura, na których ma powstać zgięcie, musi przejść przez narzędzie do bigowania. Rozróżnia się narzędzia obrotowe (rotacyjne) i pionowe. W urządzeniach tego typu wykorzystuje się noże bigujące, krążkowe, przekrawające lub odcinkowe oraz listwy perforujące. Innym systemem stosowanym w maszynach bigujących są układy rolek. To, jakiego urządzenia użyje introligator zależy od tego, czy materiał może zmienić swoją wytrzymałość.
Jakie czynności składają się na bigowanie?
Pierwszą częścią dwuetapowego procesu bigowania jest zmiana struktury papieru. Perforacja lub rycowanie uszkadza połączenia wewnątrz materiału, co powoduje jego osłabienie. Zamiast niszczyć papier, można go nagnieść. Fachowo nazywa się to przegniataniem wypukłym, kiedy papier wgniata się z obu stron lub przegniataniem wklęsłym, kiedy wgnieceniu ulega tylko jedna strona. Do tej samej kategorii czynności należy wybicie.
Krojenie wytworów papierniczych W procesach introligatorskich często występuje potrzeba podziału róŜnych surowców i półproduktów na części. Podziałowi temu podlegają najczęściej wytwory papiernicze: papier i tektura. W introligatorstwie rozróŜnia się dwa rodzaje operacji technologicznych, za pomocą których moŜna dokonać podziału materiałów: krojenie i cięcie. Krojenie jest powszechnie stosowaną operacją podziału materiałów w introligatorstwie. Narzędziem krojącym jest odpowiednio ukształtowany nóŜ, który przechodząc przez materiał dzieli go na części. Przy prawidłowo wykonanej operacji krojenia nóŜ nie powoduje powstawania rozdrobnionych cząstek materiału takich jak pył, strzępki itp. Otrzymuje się natomiast części pasujące do siebie, a ich powierzchnie są gładkie i równe. W procesach introligatorskich wykonuje się róŜne operacje krojenia. WyróŜnia się wśród nich: przekrawanie, okrawanie, wykrawanie, wiercenie i nadkrawanie. Krojenie jest równieŜ wykorzystywane przy perforowaniu.
Krojenie na krajarkach jednonoŜowych i noŜycami introligatorskimi Krajarki jednonoŜowe są przystosowane do przekrawania stosu arkuszy równolegle lub prostopadle do poszczególnych boków stosu. WyposaŜone są w urządzenie ustalające i wskazujące odległość krojenia, zwane belką oporową (tzw. siodełko) oraz urządzenie pomiarowe. Po ustawieniu na stole krajarki wyrównanego stosu arkuszy na stos opada belka dociskowa, która unieruchamia stos przez dociśnięcie go do stołu. Siła jej nacisku jest regulowana i zaleŜy od wysokości krojonego stosu. Im niŜszy jest stos, tym mniejsza moŜe być siła nacisku. Dlatego krojeniu powinien być poddawany stos o takiej wysokości, aby podczas krojenia nie nastąpiło przesunięcie się arkuszy ani teŜ odciśnięcie belki dociskowej na wierzchnich arkuszach. Na tak przygotowany stos opada nóŜ. NóŜ po dojściu do stołu zagłębia się nieco w niego. Dlatego w stole, w miejscu opadania noŜa, znajduje się wymienna listwa podnoŜowa (szpalta) wykonana z dość miękkiego materiału. Po przekrojeniu stosu nóŜ i belka dociskowa podnoszą się i krojenie jest zakończone.
NóŜ w krajarce jednonoŜowej powinien spełniać odpowiednie parametry. Jego dolna część tzn. część krojąca ma kształt trójkątny. Płaszczyzna noŜa od strony belki dociskowej jest prostopadła do stołu krajarki, a płaszczyzna przeciwległa jest ustawiona pod kątem ostrym do stołu krajarki. Kąt, jaki tworzą obie płaszczyzny noŜa przy ostrzu, zwany jest kątem zaostrzenia noŜa. Oprócz kąta zaostrzenia noŜa istotnym jego parametrem jest ostrość. NóŜ przy krojeniu powinien być jak najbardziej ostry. W powiększeniu ostrze noŜa wygląda jakby było zaokrąglone. Promień tego zaokrąglenia charakteryzuje ostrość noża. Im mniejszy jest promień zaokrąglenia, tym większa jest ostrość noża.
Nożem tępym nie można wykonywać krojenia, gdyż przechodząc przez papier nie kroi włókien znajdujących się na jego drodze, lecz powoduje ich wyrywanie. Powoduje to mocne zmechacenie powierzchni oraz dużą jej szorstkość po krojeniu, co jest niedopuszczalne pod względem jakości. Inną wadą noża powodującą wadliwe krojenie jest jego wyszczerbienie, które może wyniknąć na skutek natrafienia ostrza na jakiś twardy materiał (np. drut metalowy). Następuje wtedy miejscowe wyrwanie lub zagięcie ostrza noŜa. Takie uszkodzenie noża może spowodować wytworzenie rysy na powierzchni powstałej po krojeniu. Jest to wada niedopuszczalna przy okrawaniu lub przekrawaniu gotowych wyrobów. Nóż do krajarek jest wykonywany z hartowanej stali. Szybkość stępienia noża zależy głównie od twardości krojonego materiału. W krajarkach jednonośowych stosuje się specjalny ruch noża, zwany „szablowym”, co ułatwia krojenie. Ruch ten polega na tym, że nóż w położeniu górnym znajduje się pod pewnym kątem do stołu. Opadając, nóź zakreśla łuk i zmniejsza kąt, nóź w momencie dotknięcia stołu nóż jest równoległy do niego.